Basis muziektheorie deel 2: Inleiding tot modaliteit

Wat is modaliteit?

Modaliteit is een manier om aan te geven met wat voor soort toonladders we te maken hebben. Hierdoor kunnen we begrijpen wanneer deze toe te passen zijn en maakt het ons mogelijk om overgangen in te calculeren met bijbehorende toonladders om melodiën of solo's te maken.

Er bestaat ook een muzieksoort, modal jazz, wat is geïntroduceerd door Miles Davis. Hiermee wordt bedoelt dat een akkoord niet alleen maar Majeur, Mineur, Verminderd of Dominant is, maar componeerde hij liedjes / standards aan de hand van modi. Zo kun je bijvoorbeeld een Dm7 akkoord spelen en daarbij bepalen dat daar alleen maar Dorisch of Frygisch overheen gespeeld mag worden. Op zich kost het tijd en moeite om een jazz-standard te leren, maar om daar ook nog de verschillende modi bij te leren is weer next level.

Onderdelen van schalen

Trappen

Elke noot in een schaal heeft een naam die gerelateerd is aan zijn functie en een nummer om de positie in de schaal aan te geven. Deze posities worden trappen (degrees) genoemd. Trappen worden in Romeinse- of gewone cijfers uitgedrukt:

• 1e (I) – Tonica / Prime
• 2e (II) – Supertonica / Secunde
• 3e (III) – Mediant / Terts
• 4e (IV) – Subdominant of onderdominant / Kwart
• 5e (V) – Dominant / Kwint
• 6e (VI) – Submediant of ondermediant / Sext
• 7e (VII) – Leidtoon of dominant / Septiem
• 8e (VIII) – Tonica / Octaaf

Intervallen

In het eerste deel hebben we intervallen besproken. Zo is het met schalen zo dat de intervallen al zijn bepaald. Dat betekend dat tussen de 1 (tonica) en een trap die je wilt gebruiken, een interval al van tevoren bepaald is. Als we kijken naar de 3 (terts) die op 4 manieren gespeeld kan worden:

• Grote terts, 2 hele toonafstanden
• Kleine terts, 1 hele en een halve toonafstand
• Verminderde terts, 2 halve toonafstanden
• Overmatige terts, 1 hele en anderhalve toonafstand (2,5e toonafstand)

Hoe tel je nou deze toonafstanden?

Op de piano geldt dat 1 toets, een 0,5e toonafstand betekend. Tussen de B en de C zit geen zwarte toets, tussen deze noten is het een 0,5e toonafstand. Dit geldt ook voor de E en de F.

Op de gitaar geldt dat 1 fret (één vakje), een 0,5e toonafstand betekend. Tussen de E en de A snaar zitten 5 x 0,5 toonafstanden. Dat zijn dus 2 hele en één halve toon om op de E snaar naar de A te komen.

Muziekmodi

Achtergrond

Deze schalen zijn een dooronwikkeling vanuit de Romeinse Lithurgie in de Katholieke kerk. De muziek werd gebruikt zodat de gebeden makkelijker te leren waren. Dankzij de muziek konden mensen makkelijk de gebeden uit hun hoofd leren. Muzieknotatie stamt uit de gregoriaanse muziek uit dat tijdperk. Als je kijkt naar de muziek van vandaag, is het gebruik van muziek niet anders geworden. Iemand heeft een boodschap, ervaring of verhaal wat verteld wordt onder begeleiding van muziek.

Dit is één van de krachtigste dingen wat iemand zou kunnen doen om een boodschap over te brengen en dat deze in het geheugen "gegrift" komt te staan. Het deel waar muziek wordt opgeslagen in ons brein, is één van de laatste delen dat afsterft bij iemand die lijdt aan dementie / Alzheimer. Deze personen hebben vaak hulp nodig bij de meest allerdaagse handelingen en mogelijk dat de taal ook deels wegvalt, maar soms is het zo, dat liedjes uit het verleden zuiver meegezongen kunnen worden!

Benamingen

In de basis zijn er 7 trappen en dus ook 7 muzikale modi:

• 1e (I) – Ionian / Ionisch
• 2e (II) – Dorian / Dorisch
• 3e (III) – Phrygian / Frygisch
• 4e (IV) – Lydian / Lydisch
• 5e (V) – Mixolydian / Mixolydisch
• 6e (VI) – Aeolian / Eolisch
• 7e (VII) – Locrian / Locrisch

Bij de 8e komt Ionisch weer terug. Hier start het lijstje weer opnieuw en gaat door met 9e Dorisch, 10e Frygisch etc.

Kwaliteiten

In muziek wordt spanning opgebouwd of opgelost. Elke trap heeft zijn eigen kwaliteit in dit opzicht. De functie van trap-kwaliteiten kan jou helpen als jij op zoek bent naar noten of akkoorden die spanning opbouwen of oplossen.

Zo heeft iedere modus ook zijn eigen majeur of mineur smaak. Dit kun je herkennen aan de terts (III) en of deze 'groot' of 'klein' is. De grote terts zorgt voor een majeur (groots, vrolijk) klank en een kleine terts zorgt voor een mineur (klein, minder, droevig) klank. Een grote terts is 2 hele stappen en een kleine terts heeft 1,5e stap.

Om te zien met wat voor soort terts je te maken hebt zul je de aantal stappen moeten tellen. Bij onderstaande illustraties is een C met een grote terts (E) afgebeeld. Dit geeft dan ook een vrolijker geluid dan de C met een kleine terts (Eb) die onderaan staat afgebeeld.

Hieronder staan de stappen afgebeeld en in de geluidsfragmenten hoor je eerst de tonica en de terts en daarna de hele toonladder. Zo kun je goed het verschil horen tussen majeur en mineur, vrolijk en droevig.

Majeur

Mineur